Piki Mach'ay (Quechua piki flea, mach'ay cave,[1][2] "flea cave", also spelled Pikimachay, Piquimachay, where machay means "drunkenness", "to get drunk" or "a spindle packed with thread")[1][2] is an archaeological site in the Ayacucho Valley of Peru. Radiocarbon dating from this cave indicates a human presence ranging from 22,200 to 14,700 years ago,[3] but this evidence has been disputed and a more conservative date of 12,000 years BCE seems possible.[4] 
Richard S. MacNeish was the first archaeologist to explore Piki Mach'ay.[5] Evidence of long-term human occupation has been found at the site, though that evidence still remains controversial. 
The cave is part of the Ayacucho complex, a culture defined by several cave sites including Jaya Mach'ay ("pepper cave").[6] 
  Artifacts
 Artifacts discovered in the site include unifacial chipped tools, such as basalt and chert tools, choppers, and projectile points, and bone artifacts of horses, camelids (Camelidae), giant sloths (Megatherium) dating from 15,000 to 11,000 years BCE.[6][7][8] 
 Agriculture
 Piki Mach'ay yielded some of the oldest plant remains in Peru, including an 11,000-year-old bottle gourd.[5] Strata from later periods at the site revealed fishtail point arrows, manos, and metates. Plant remains indicate that, before 3,000 years BCE, amaranth, cotton, gourds, lúcuma, quinoa, and squash were cultivated in the Ayacucho Basin before 3,000 years BCE. By 4,000 years BCE corn (Zea mays) and common beans were grown.[6] Chili remains date from 5,500 to 4,300 years BCE. The large amounts of guinea pig bones suggest possible domestication, and llamas may have been domesticated by 4,300 to 2,800 years BCE.[5] 
 See also
  References
   - ^ a b Teofilo Laime Ajacopa (2007). Diccionario Bilingüe: Iskay simipi yuyayk’anch: Quechua – Castellano / Castellano – Quechua (PDF). La Paz, Bolivia: futatraw.ourproject.org.  
- ^ a b Diccionario Quechua - Español - Quechua, Academía Mayor de la Lengua Quechua, Gobierno Regional Cusco, Cusco 2005 (Quechua-Spanish dictionary) 
- ^ Jefferson 29 
- ^ Duccio Bonavia, Perú, hombre e historia, vol. I, p. 89. 
- ^ a b c Saunders, Nick. "The Civilising Influence of Agriculture", New Scientist, 13 June 1985: 18. (Retrieved 4 June 2011) 
- ^ a b c "Ayacucho complex." Archaeology Wordsmith. (Retrieved 3 June 2011) 
- ^ Dillehay, The Settlement of the Americas 
- ^ Humphrey and Stanford, Pre-Llano Cultures of the Americas 
  Bibliography
 - Chapman, Jefferson. Tellico Archaeology: 12,000 Years of Native American History. Knoxville: Tennessee Valley Authority, 1994. ISBN 0-87049-871-1.
|  | 
|---|
|  AcarayAhuila Gencha MachayAmaru Marka WasiArhuaturoAsanaAsiru Phat'jataAsperoAuga PuntaAuquilohuagraAwkin PuntaAwkimarka (Apurímac)Awkimarka (Huánuco)Aya MuquAyamachayAyawayq'uAzángaroBaths of BozaBandurriaBuena VistaCahuachiCajamarquillaCao ViejoCarachupaCarajíaCaralCaves of SumbayCerro BaúlCerro PátapoCerro TrinidadChacamarcaChan ChanChanquilloChauchilla CemeteryChavín de HuantarChawaytiriCheqolloChichakuriChipaw MarkaChoquepuquioChoquequiraoChoquequirao PuquioChurajónChuyaCochabambaCochapataColcampataCollorCondorcagaCota CocaCoricanchaCumbemayoCutimboEl BrujoEl CañoncilloEl IngenioEl ParaísoGaragayGran PajaténGran VilayaGuellayhuasinGuitarrero CaveHatun MachayHatun MisapataHatun RumiyocHatun UchkuHatun UsnuHatunmarkaHoncopampaHuaca de la LunaHuaca del DragónHuaca del SolHuaca HuallamarcaHuaca PrietaHuaca PucllanaHuaca San MarcosHuaca Santa AnaHuacramarcaHualpayuncaHuamanmarca, La ConvenciónHuamboyHuankaránHuaycán de PariachiHuánuco PampaHuariHuayna PicchuHuayrapongoHuchuy QosqoHuiñaoInca UyoIncahuasi, LimaIngatamboInka Mach'ayInka Raqay, ApurímacInka Raqay, AyacuchoInka Tampu, HuayopataInka Tampu, VilcabambaInka TunuwiriInka Wasi, AyacuchoInka Wasi, HuancavelicaInkapintayInkilltamboInti PunkuInti Watana, AyacuchoInti Watana, CalcaInti Watana, UrubambaIntikanchaIntini Uyu PataIntipa ÑawinIntiyuq K'uchuIskuquchaIsogJinkioriJisk'a Iru MuquKanamarkaKanichiKenkoKilla Mach'ayKillarumiyuqKotoshKuelapKukuliKuntur WasiKunturmarka, AyacuchoKunturmarka, PascoKuntuyuqKusichaka valleyKhichuqaqaKhuchi Mach'ayK'allapayuq UrquK'ipakharaLa Otra BandaLaguna de las MomiasLauricocha CavesLayzónLlactanLlamachayuqLlamachayuq QaqaLlamayuqLlamuqaLlaqta Qulluy, AcoriaLlaqta Qulluy, ConaycaLlaqta Qulluy, TayacajaLlaqta Qulluy, VilcaLlaqtapataMachu ColcaMachu PicchuMachu PirqaMachu PitumarkaMachu Q'intiMallkuamayaMameriaMaray QallaMarayniyoqMarcahuamachucoMarkahirkaMarkansayaMarkapukyuMarpaMawk'allaqta, CastillaMawk'allaqta, EspinarMawk'allaqta, La UniónMawk'allaqta, MelgarMawk'allaqta, ParuroMawk'allaqta, SandiaMawk'atarayMazurMicullaMillkaMirafloresMirq'imarkaMiyu PampaMollokoMorayMulinuyuqMullu Q'awaMuyu MuyuMuyu UrquMuyuq MarkaNazca LinesNina KiruNinamarcaÑawpallaqta, Huanca SancosÑawpallaqta, FajardoÑawpallaqta, LucanasÑusta HispanaOllantaytamboPacatnamuPachacamacPachatusanPaijánPañamarcaParacas CandelabraParaccraPatallaqtaPikillaqtaPilluchuPinkuyllunaPirca Pirca, La LibertadPirca Pirca, LimaPirhuayllaPiruroPirwayuqPísacPuka PukaraPuka TampuPuka UrquPukara, CoporaquePukara, FajardoPukara, PunoPukara, Vilcas HuamánPukaraniPumamarka, San SebastiánPumamarka, UrubambaPumaq HirkaPumawasiPunkuriPuqin KanchaPuruchucoPurunllacta, ChetoPurunllacta, SolocoPusharoPusuquy PataPuyupatamarcaQaqapatanQenkoQillqataniQillqaQillqay Mach'ayQuiacaQuillarumiQuishuarQullqapampaQulu QuluQunchamarkaQunchupataQuri WinchusQurimarka, ApurímacQurimarka, CuscoQuriwayrachina, AntaQuriwayrachina, AyacuchoQuriwayrachina, La ConvenciónQasa PataQhapaq KanchaRaqch'iRevashRumicolcaRumiwasiRunayocRunkuraqaySacsayhuamánSara SaraSayacmarcaSayhuiteSechínSillustaniSipánSóndorSoro Mik'aya PatjxaSusupilluTambo TotemTambomachayTampu Mach'ay, HuancavelicaTampukanchaTanqa TanqaTantaricaTaqrachulluTarahuasiTarmatamboTemplo del ZorroThe Toads of WiraquchaTikraTinyaqTipónTitiqaqaToquepala CavesToro MuertoTrincheraTúcumeTunanmarcaTunay Q'asaTupu InkaT'akaqT'uqu T'uquyuqUchkus InkañanUrpishUskallaqtaUsnu, AyacuchoUsnu, HuánucoUsnu MuquUsquntaUyu UyuVenado cautivoVentanillas de OtuzcoVentarronVilcabambaVilcashuamánViracochapampaVitcosWaman PirqaWamanillaWamanmarka, ChumbivilcasWamanmarka, LimaWanakawri, CuscoWanakawri, HuánucoWaqlamarkaWaqra PukaraWaqutuWarahirkaWaraqayuqWaraqu UrquWarawtampuWari WillkaWaruqWat'a, CuscoWat'a, HuánucoWayna Q'intiWayna TawqarayWichamaWichqanaWich'unWila WilaniWilcaWilcahuaínWillkaraqayWiñay WaynaWiraqucha PirqaYanacaYanaqi - QillqamarkaYaynuYuraq Mach'ay
 | 
|  | 
|---|
|  Paleoanthropological sitesCave paintingsCaves containing pictograms
 | 
| | Europe | 
|---|
 | | Austria |  | 
|---|
 | Belgium |  | 
|---|
 | Bosnia |  | 
|---|
 | Bulgaria |  | 
|---|
 | Croatia |  | 
|---|
 | Cyprus |  | 
|---|
 | Czech Republic |  | 
|---|
 | Finland |  | 
|---|
 | France |  | 
|---|
 | Germany |  | 
|---|
 | Gibraltar |  | 
|---|
 | Greece |  | 
|---|
 | Hungary |  | 
|---|
 | Italy |  | 
|---|
 | Jersey |  | 
|---|
 | Kosovo |  | 
|---|
 | Luxembourg |  | 
|---|
 | Malta |  | 
|---|
 | North Macedonia |  | 
|---|
 | Norway |  | 
|---|
 | Poland |  | 
|---|
 | Portugal |  | 
|---|
 | Romania |  | 
|---|
 | Russia |  | 
|---|
 | Serbia |  | 
|---|
 | Slovakia |  | 
|---|
 | Slovenia |  | 
|---|
 | Spain |  | 
|---|
 | Switzerland |  | 
|---|
 | Ukraine |  | 
|---|
 | United Kingdom |  | 
|---|
 | 
 | 
| | Asia | 
|---|
 | | Afghanistan |  | 
|---|
 | Armenia |  | 
|---|
 | Azerbaijan |  | 
|---|
 | Cambodia |  | 
|---|
 | China |  | 
|---|
 | East Timor |  | 
|---|
 | Georgia |  | 
|---|
 | India |  | 
|---|
 | Indonesia |  | 
|---|
 | Iran |  | 
|---|
 | Iraq |  | 
|---|
 | Israel |  | 
|---|
 | Japan |  | 
|---|
 | Jordan |  | 
|---|
 | Laos |  | 
|---|
 | Lebanon |  | 
|---|
 | Malaysia |  | 
|---|
 | Mongolia |  | 
|---|
 | Myanmar |  | 
|---|
 | Pakistan |  | 
|---|
 | Palestine |  | 
|---|
 | Philippines |  | 
|---|
 | Sri Lanka |  | 
|---|
 | Thailand |  | 
|---|
 | Turkmenistan |  | 
|---|
 | Turkey |  | 
|---|
 | Uzbekistan |  | 
|---|
 | Vietnam |  | 
|---|
 | 
 | 
| | Africa | 
|---|
 | | Algeria |  | 
|---|
 | Botswana |  | 
|---|
 | Cameroon |  | 
|---|
 | DR Congo |  | 
|---|
 | Egypt |  | 
|---|
 | Kenya |  | 
|---|
 | Lesotho |  | 
|---|
 | Libya |  | 
|---|
 | Morocco |  | 
|---|
 | Mozambique |  | 
|---|
 | Namibia |  | 
|---|
 | Nigeria |  | 
|---|
 | Somaliland |  | 
|---|
 | South Africa |  | 
|---|
 | Tanzania |  | 
|---|
 | Uganda |  | 
|---|
 | Zambia |  | 
|---|
 | Zimbabwe |  | 
|---|
 | 
 | 
| | North and South America | 
|---|
 | | Argentina |  | 
|---|
 | Aruba |  | 
|---|
 | Belize |  | 
|---|
 | Brazil |  | 
|---|
 | Canada |  | 
|---|
 | Chile |  | 
|---|
 | Colombia |  | 
|---|
 | Cuba |  AmbrosioCaleroCentellaCuraPatanaPluma
 | 
|---|
 | Curaçao |  | 
|---|
 | Dominican Republic |  | 
|---|
 | Jamaica |  | 
|---|
 | Mexico |  | 
|---|
 | Peru |  | 
|---|
 | Suriname |  | 
|---|
 | United States |  | 
|---|
 | 
 | 
|  | 
|  |